Kanser geniş bir terimdir. Hücresel değişikliklerin, hücrelerin kontrolsüz büyümesine ve bölünmesine neden olduğu zaman, ortaya çıkan hastalığı tanımlar.
Bazı kanser türleri, hızlı hücre büyümesine neden olurken, diğerleri hücrelerin daha yavaş büyümesine ve bölünmesine neden olur.
Bazı kanser türleri, tümör adı verilen gözle görülür büyümelere neden olurken, lösemi gibi diğerleri ise sonuç vermez.
Vücut hücrelerinin çoğunun belirli işlevleri ve sabit ömürleri vardır. Kötü bir şey gibi görünse de hücre ölümü, apoptoz adı verilen doğal ve faydalı bir fenomenin parçasıdır.
Bir hücre ölme talimatını alır, böylece vücut onu daha iyi işleyen yeni bir hücreyle değiştirebilir. Kanserli hücreler, onlara bölünmeyi bırakıp ölmelerini söyleyen bileşenlerden yoksundur.
Sonuç olarak, genellikle diğer hücreleri besleyen oksijen ve besinleri kullanarak vücutta birikirler. Kanserli hücreler tümör oluşturabilir, bağışıklık sistemini bozabilir ve vücudun düzenli çalışmasını engelleyen başka değişikliklere neden olabilir.
Kanserli hücreler bir bölgede görünebilir ve ardından lenf düğümleri yoluyla yayılabilir. Bunlar, vücudun her yerinde bulunan bağışıklık hücreleri kümeleridir.
Kanser Neden Oluşur?
Kanserin birçok nedeni vardır ve bazıları önlenebilir.
Örneğin, Türkiye‘de sigaradan her gün 300 kişi, 5 dakikada bir kişi ölüyor. Ölümler en çok kalp krizi, akciğer kanseri ve kronik bronşitten kaynaklanıyor.
Sigara içmeye ek olarak, kanser için risk faktörleri şunları içerir:
- Ağır alkol tüketimi.
- Aşırı vücut ağırlığı.
- Fiziksel hareketsizlik.
- Zayıf beslenme.
- Diğer kanser nedenleri önlenemez. Şu anda önlenemeyen en önemli risk faktörü yaştır. Amerikan Kanser Derneği’ne göre, ABD’deki doktorlar 50 yaş ve üstü insanlarda, kanser vakalarının yüzde 87’sini teşhis ediyor.
Kanser genetik midir?
Genetik faktörler, kanserin gelişmesine katkıda bulunabilir.
Bir kişinin genetik kodu, hücrelerine ne zaman bölüneceğini ve süresinin dolacağını söyler. Genlerdeki değişiklikler, hatalı talimatlara neden olabilir ve kanserle sonuçlanabilir.
Genler ayrıca hücrelerin protein üretimini etkiler ve proteinler, hücresel büyüme ve bölünme için birçok talimat taşır.
Bazı genler, genellikle hasarlı hücreleri onaran proteinleri değiştirir. Bu kansere yol açabilir. Bir ebeveyn bu genlere sahipse, değiştirilmiş talimatları yavrularına aktarabilir.
Doğumdan sonra bazı genetik değişiklikler meydana gelir, sigara içmek ve güneşe maruz kalma gibi faktörler riski artırabilir.
Kansere neden olabilecek diğer değişiklikler, vücudun belirli genleri nasıl dağıttığını veya “ifade ettiğini” belirleyen kimyasal sinyallerde gerçekleşir.
Son olarak, bir kişi, bir kanser türü için bir yatkınlığı miras alabilir. Bir doktor, bu durumu kalıtsal kanser sendromu olarak teşhis edebilir.
Tedavi Yöntemleri
Yenilikçi araştırmalar, yeni ilaçların ve tedavi teknolojilerinin geliştirilmesini ateşledi.
Doktorlar genellikle kanser türüne, teşhis sırasındaki aşamasına ve kişinin genel sağlığına göre tedavileri reçete ederler.
Aşağıda, kanser tedavisine yönelik yaklaşım örnekleri verilmiştir:
- Kemoterapi, hızla bölünen hücreleri hedef alan ilaçlarla, kanserli hücreleri öldürmeyi amaçlar. İlaçlar aynı zamanda tümörlerin küçülmesine de yardımcı olabilir, ancak yan etkileri şiddetli olabilir.
- Hormon tedavisi, belirli hormonların çalışma şeklini değiştiren veya vücudun onları üretme kabiliyetine müdahale eden ilaçların alınmasını içerir. Hormonlar, prostat ve meme kanserlerinde olduğu gibi, önemli bir rol oynar, bu yaygın bir tedavi yaklaşımıdır.
- İmmünoterapi, bağışıklık sistemini güçlendirmek ve onu kanserli hücrelerle savaşmaya teşvik etmek için, ilaçlar ve diğer tedavileri kullanır. Bu tedavilerin iki örneği, kontrol noktası inhibitörleri ve uyarlayıcı hücre transferidir.
- Hassas tıp veya kişiselleştirilmiş tıp, daha yeni ve gelişen bir yaklaşımdır. Bir kişinin belirli kanser görünümü için en iyi tedavileri belirlemek için, genetik testlerin kullanılmasını içerir. Ancak araştırmacılar, tüm kanser türlerini etkili bir şekilde tedavi edebileceğini henüz göstermedi.
- Radyasyon tedavisi, kanserli hücreleri öldürmek için yüksek dozda radyasyon kullanılır. Ayrıca, doktor ameliyattan önce bir tümörü küçültmek veya tümörle ilgili semptomları azaltmak için, radyasyon kullanılmasını önerebilir.
- Kök hücre nakli, özellikle lösemi veya lenfoma gibi kanla ilişkili kanserli kişiler için faydalı olabilir. Kemoterapi veya radyasyonun yok ettiği kırmızı veya beyaz kan hücreleri gibi, hücrelerin çıkarılmasını içerir. Laboratuvar teknisyenleri daha sonra hücreleri güçlendirir ve tekrar vücuda yerleştirir.
- Bir kişinin kanserli bir tümörü olduğunda, cerrahi genellikle bir tedavi planının bir parçasıdır. Ayrıca cerrah, hastalığın yayılmasını azaltmak veya önlemek için lenf düğümlerini çıkarabilir.
- Hedefe yönelik tedaviler, kanserli hücrelerin çoğalmasını önlemek için işlev görür. Ayrıca bağışıklık sistemini de güçlendirebilirler. Bu tedavilerin iki örneği, küçük moleküllü ilaçlar ve monoklonal antikorlardır.
- Doktorlar, etkinliği en üst düzeye çıkarmak için genellikle birden fazla tedavi türü kullanır.
Türler
Türkiye‘de 2015 yılına ait bakanlık istatistiklerinde kadınlarda sırasıyla en sık meme, tiroid, kolorektal, uterus ve akciğer kanserleri, erkeklerde ise akciğer, prostat, kolorektal, mesane ve mide kanserleri görülmektedir. Kadınlarda meme kanseri vakalarında, her 4 kadından birisinde meme kanseri görülmektedir.
Ülkemizde, kanser teşhisi konulan hastaların, kanser türleri genellikle şöyledir:
- Mesane Kanseri
- Kolon Kanseri ve Rektal Kanser
- Endometrial
- Akciğer Kanseri
- Böbrek Kanseri
- Kan Kanseri (Lösemi)
- Karaciğer Kanseri
- Cilt Kanseri (Melanom)
- Pankreas Kanseri
- Tiroid Kanseri
- İnce Bağırsak Kanseri
- Gırtlak Kanseri
Diğer formlar daha az yaygındır. Ulusal Kanser Enstitüsü’ne göre 100’den fazla kanser türü vardır.
Kanser Gelişimi Ve Hücre Bölünmesi
Doktorlar kanseri şu şekilde sınıflandırır:
- Vücuttaki konumu.
- İçinde oluşturduğu dokular.
- Örneğin, sarkomlar kemiklerde veya yumuşak dokularda gelişirken, karsinomlar vücudun iç veya dış yüzeylerini kaplayan hücrelerde oluşur. Deride bazal hücreli karsinomlar gelişirken, memede adenokarsinomlar oluşabilir.
Kanserli hücreler vücudun diğer bölgelerine yayıldığında, bunun tıbbi terimi metastazdır.
Bir kişi aynı anda, birden fazla kanser türüne sahip olabilir.
Kanser Hakkında Gözlem
Kanser tespitindeki gelişmeler, sigara içmenin riskleri konusunda artan farkındalık ve tütün kullanımındaki düşüş, kanser teşhisi ve ölümlerinin sayısında, yıldan yıla bir azalmaya katkıda bulundu.
Amerikan Kanser Derneği’ne göre, 1991 ile 2015 arasında genel kanser ölüm oranı yüzde 26 azaldı.
Bir kişi kanser olduğunda, gözlemler hastalığın yayılıp yayılmadığına ve türüne, ciddiyetine ve konumuna bağlı olacaktır.
Sonuç
Kanser, hücrelerin kontrolsüz bir şekilde bölünmesine neden olur. Aynı zamanda, yaşam döngülerinin doğal noktasında ölmelerini de engeller.
Sigara içmek gibi genetik faktörler ve yaşam tarzı seçimleri, hastalığın gelişmesine katkıda bulunabilir. Birkaç unsur, DNA’nın hücrelerle iletişim kurma yollarını etkiler, bölünmelerini ve ölümlerini yönetir.
Melanom dışı cilt kanserinden sonra, meme kanseri ABD’de en yaygın görülen türdür ancak akciğer kanseri, kansere bağlı ölümlerin önde gelen nedenidir.
Tedaviler sürekli gelişiyor. Güncel yöntemlerin örnekleri arasında kemoterapi, radyasyon tedavisi ve ameliyat yer alır. Bazı insanlar kök hücre nakli ve hassas tıp gibi daha yeni seçeneklerden yararlanır.
Kanserin teşhis ve ölüm oranları her yıl düşüyor.