Lösemi Nedir?
Lösemi, kan hücrelerinin kanseridir. Kırmızı kan hücreleri (KKH’leri), beyaz kan hücreleri (BKH’leri) ve trombositler dahil olmak üzere birkaç geniş kan hücresi kategorisi vardır. Genel olarak, vücudunuzdaki beyaz kan hücrelerinin sayısındaki artıştan kaynaklanan, bir kan kanseridir.
Beyaz kan hücreleri, bağışıklık sisteminizin hayati bir parçasıdır. Vücudunuzu bakteri, virüs ve mantarların yanı sıra anormal hücreler ve diğer yabancı maddelerin istilasına karşı korurlar. Lösemide, BKH’leri normal BKH’leri gibi çalışmaz. Ayrıca çok hızlı bölünebilirler ve sonunda normal hücreleri dışarıda bırakabilirler.
BKH’leri çoğunlukla kemik iliğinde üretilir, ancak bazı BKH’si türleri de lenf düğümlerinde, dalakta ve timus bezinde üretilir. Bir kez oluştuktan sonra, BKH’leri vücudunuzda kan ve lenf (lenfatik sistemde dolaşan sıvı) içinde dolaşır, lenf düğümlerinde ve dalakta yoğunlaşırlar.
Lösemi Belirtileri
Farklı lösemi türleri farklı sorunlara neden olabilir. Bazı formların ilk aşamalarında herhangi bir işaret fark etmeyebilirsiniz. Semptomlarınız şu şekilde gözlemlenebilir:
- Zayıflık veya yorgunluk.
- Kolayca morarma veya kanama.
- Ateş veya titreme.
- Şiddetli veya tekrarlayan enfeksiyonlar.
- Kemiklerinizde veya eklemlerinizde ağrı.
- Baş ağrısı.
- Kusma.
- Nöbetler.
- Kilo kaybı.
- Gece terlemeleri.
- Nefes darlığı.
- Dalağınız gibi şişmiş lenf düğümleri veya organlar.
Lösemi Nedenleri ve Risk Faktörleri
Lösemiye neyin sebep olduğunu kimse tam olarak bilmiyor. Löseminin olağandışı kromozomlara sahip olan kişilerde olduğu biliniyor, fakat kromozomların lösemiye sebep olduğu henüz kanıtlanmış değildir.
Lösemiyi önleyemezsiniz, ancak bazı şeyler lösemiyi tetikleyebilir. Aşağıdaki durumlarda, daha yüksek bir riske sahip olabilirsiniz:
- Sigara içmek.
- Çok fazla radyasyona veya belirli kimyasallara maruz kalmak.
- Kanseri tedavi etmek için radyasyon tedavisi veya kemoterapi almak.
- Ailede lösemi öyküsü olması.
- Down sendromu gibi genetik bir bozukluğunuzun olması.
Lösemi Nasıl Oluşur?
Kanın, üç tür hücresi vardır: Enfeksiyonla savaşan beyaz kan hücreleri, oksijen taşıyan kırmızı kan hücreleri ve kanın pıhtılaşmasına yardımcı olan trombositler.
Kemik iliğiniz, her gün milyarlarca yeni kan hücresi üretir ve bunların çoğu kırmızı kan hücreleridir. Löseminiz olduğunda, vücudunuz ihtiyaç duyduğundan daha fazla beyaz kan hücresi üretir.
Bu lösemi hücreleri, normal beyaz kan hücrelerinin yaptığı gibi enfeksiyonla savaşamaz. Ve çok fazla olduğu için, organlarınızın çalışma şeklini etkilemeye başlar. Zamanla, oksijen sağlamak için yeterli kırmızı kan hücreniz, kanınızı pıhtılaştırmak için yeterli trombosit veya enfeksiyonla savaşmak için yeterli normal beyaz kan hücreniz olmayabilir.
Lösemi Nasıl Sınıflandırılır?
Lösemi, ne kadar hızlı gelişip kötüleştiğine ve hangi tür kan hücresinin dahil olduğuna göre gruplandırılır.
İlk grup: Ne kadar hızlı geliştiği olan, akut ve kronik lösemiye ayrılır.
- Akut lösemi: Anormal kan hücrelerinin çoğu olgunlaşmadığında ve normal işlevleri yerine getiremediğinde ortaya çıkar. Çok çabuk kötüleşebilir.
- Kronik lösemi: Bazı olgunlaşmamış hücreler olduğunda ortaya çıkar, ancak diğerleri normaldir ve olması gerektiği gibi çalışabilir. Akut formlardan daha yavaş kötüleşir.
İkinci grup: Hangi tür hücrenin dahil olduğu olan, lenfositik ve miyelojenöz lösemiye ayrılır.
- Lenfositik (veya lenfoblastik) lösemi: Bir tür beyaz kan hücresi olan lenfositlere dönüşen kemik iliği hücrelerini içerir.
- Miyelojen (veya miyeloid) lösemi: Kırmızı kan hücreleri, trombositler ve diğer beyaz kan hücrelerini oluşturan kemik iliği hücrelerini içerir.
Lösemi Türleri
Dört ana lösemi türü şunlardır:
- Akut lenfositik lösemi (ALL): Bu, çocukluk çağı lösemisinin en yaygın şeklidir. Lenf düğümlerine ve merkezi sinir sistemine yayılabilir.
- Akut miyelojenöz lösemi (AML): Bu, çocukluk çağı lösemisinin en yaygın ikinci şeklidir ve yetişkinler için en yaygın formlardan biridir.
- Kronik lenfositik lösemi (KLL): Bu, yetişkin löseminin en yaygın diğer şeklidir. Bazı KLL türleri yıllarca stabil kalacak ve tedaviye ihtiyaç duymayacaktır. Ancak diğerlerinde vücudunuz normal kan hücreleri oluşturamaz ve tedaviye ihtiyacınız olur.
- Kronik miyelojenöz lösemi (CML): Bu formla, belirgin semptomlarınız olmayabilir. Rutin bir kan testi yaptırana kadar bununla teşhis konulamayabilir. 65 yaş ve üstü kişilerin bu türden daha yüksek bir riski vardır.
Lösemi Teşhisi
Doktorunuzun kanınızda veya kemik iliğinizde lösemi belirtileri olup olmadığını kontrol etmesi gerekecektir. Aşağıdakileri içeren testler yapabilirler:
- Tam kan sayımı testi (CBC): Farklı kan hücresi türlerinin sayısına ve olgunluğuna bakar.
- Periferik yayma: Lökosit çeşitleri, eritrosit, trombosit gibi kanın şekilli elamanlarının, alınan kanın lam denilen cam laboratuvar malzemesine yayılması sonrası boyanmasının ardından mikroskop altında gözle değerlendirilmesidir.
- Kemik iliği biyopsisi: Bu test, pelvik kemiğinizden uzun bir iğne ile alınan iliği içerir. Doktorunuza ne tür bir löseminiz olduğunu ve ne kadar şiddetli olduğunu gösterebilir.
- Omurilikten sıvı almak: Bu, omuriliğinizdeki sıvıyı içerir. Doktorunuza löseminin yayılıp yayılmadığını gösterebilir.
- Görüntüleme testleri: CT, MRI ve PET taramaları gibi şeyler lösemi belirtilerini tespit edebilir.
Lösemi Tedavisi
Alacağınız tedavi, sahip olduğunuz löseminin türüne, ne kadar yayıldığına ve ne kadar sağlıklı olduğunuza bağlıdır. Ana seçenekler şunlardır:
- Kemoterapi.
- Radyasyon.
- Biyolojik tedavi.
- Hedefe yönelik tedavi.
- Kök hücre nakli.
- Ameliyat.
Kemoterapi, kanınızdaki ve kemik iliğinizdeki kanser hücrelerini öldürmek için ilaçlar kullanır. Kemoterapi şu yollarla alınabilir:
- Bir damar veya kas içine enjekte yoluyla.
- Hap olarak.
- Omuriliğinizin etrafında sıvı enjeksiyon olarak.
Radyasyon, lösemi hücrelerini öldürmek veya büyümelerini engellemek için yüksek enerjili X ışınları kullanır. Vücudunuzun çok sayıda kanser hücresinin bulunduğu her yerine veya yalnızca bir bölümüne alabilirsiniz.
İmmünoterapi olarak da adlandırılan biyolojik terapi, bağışıklık sisteminizin kanser hücrelerini bulmasına ve bunlara saldırmasına yardımcı olur. İnterlökinler ve interferon gibi ilaçlar vücudunuzun lösemiye karşı doğal savunmasını güçlendirmeye yardımcı olabilir.
Hedefli terapi, kanser hücrelerinin büyümesi gereken belirli genleri veya proteinleri bloke etmek için ilaçlar kullanır. Bu tedavi, lösemi hücrelerinin büyümek ve bölünmek için kullandıkları sinyalleri durdurabilir, kan akışını kesebilir veya onları doğrudan öldürür.
Bir kök hücre nakli, kemik iliğinizdeki lösemi hücrelerini, sağlıklı kan yapan yenileriyle değiştirir. Doktorunuz yeni kök hücreleri kendi vücudunuzdan veya bir donörden alabilir. İlk olarak, kemik iliğinizdeki kanser hücrelerini yok etmek için yüksek dozda kemoterapi alacaksınız. Ardından, yeni kök hücreleri bir infüzyon yoluyla damarlarınızdan birine alacaksınız. Daha sonra, bunlar yeni sağlıklı kan hücrelerine dönüşecekler.
Dalağınız kanser hücreleriyle doluysa ve yakındaki organlara baskı yapıyorsa, doktorunuz ameliyat yoluyla dalağınızı alabilir. Bu tedaviye splenektomi denir.