Felç (İnme) Nedir?
İnme ya da halk arasında yaygın olarak bilinen adıyla felç; beyne giden, oksijen bakımından zengin olan kan akışının yavaşlaması ya da tamamen durmasıyla oluşur. Oksijenlenemeyen beyin hücreleri, birkaç dakika içinde ölmeye başlar. Buna bağlı olarak inmenin gerçekleştiği beyin bölgesindeki doku, geçici ya da kalıcı olarak hasarlanır. Beyin fonksiyonlarının etkilenmesine neden olan felç, oksijenlenemeyen bölgenin yapısal özelliğine göre vücudun bir kısmında veya tamamında hareket yeteneğinin yitirilmesi ya da his kaybı gibi farklı sonuçlara yol açabilir. İnme, beynin herhangi bir bölgesinde oluşabilir. Yaşanan felç vakalarının %80’i iskemik, (pıhtı kaynaklı) %20’si ise hemorajik (kanamaya bağlı) olarak gerçekleşir.
Felç, vücudunuzun bir bölümündeki kas fonksiyonunun kaybıdır. Lokalize veya genelleştirilmiş, kısmi veya tam ve geçici veya kalıcı olabilir. Felç, hayatınızın herhangi bir anında vücudunuzun herhangi bir bölümünü etkileyebilir. Bunu yaşarsanız, muhtemelen etkilenen bölgelerde ağrı hissetmeyeceksiniz.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO / DSÖ) inmeyi, damarsal nedenlerin dışında farklı bir neden olmaksızın, aniden gelişen, beynin bir kısmını ya da tamamını ilgilendiren işlev bozukluğu olarak tanımlar. Farklı bir deyişle felç, beyne olan kan akışının azalması veya tamamen durmasıyla oluşur. Beyin dokusunun ihtiyaç duyduğu oksijenin kesilmesi sonucu felcin geliştiği bölgeye ait doku beslenemez. Bunun sonucunda ilgili bölgeye ait beyin fonksiyonu geçici veya kalıcı olarak yitirilir. Bazı vakalarda ölüme de yol açabilen inme, tüm dünyada, kalp hastalıkları ve kanserden sonra gelen en sık ölüm nedenidir. Yetişkin nüfusta ise en önemli sakatlık sebebidir. Felç, beyin damarlarındaki tıkanmaya bağlı olarak oluşabileceği gibi kanama neticesinde de meydana gelebilir. Kanın, tüm dokulara taşıdığı oksijenin ve diğer yaşamsal içeriklerin kesilmesiyle beyin hücreleri ölmeye başlar. Beynin ilgili dokusunun ölmesine yol açan bu durumda kişi, pek çok farklı vücut fonksiyonunu geçici ya da kalıcı olarak kaybedebilir. Uyuşukluk, güç, denge ve his kayıpları, bilinç değişimi, konuşma ve görme bozuklukları gibi belirtiler oluşabilir. Beyin dokusunun enfarktüsü olarak da tanımlanabilen inme, erken müdahale edildiğinde olası fonksiyon kayıpları en aza indirilir. Özellikle ilk 4,5 saatlik zaman hayati öneme sahip olabilir. Kişinin felç geçirdiğinin görülmesi durumunda mümkün olan en kısa sürede, en yakın hastanenin acil servisine başvurulmalıdır.
Durum için bir tedavi planı ve görünüm, felcin altında yatan nedene ve yaşanan semptomlara bağlı olacaktır. Teknolojik yenilikler ve terapötik müdahaleler, bağımsızlığınızı ve yaşam kalitenizi korumanıza yardımcı olabilir.
Felç Belirtileri Nelerdir?
Felç (inme) yaşarsanız, vücudunuzun belirli veya yaygın bir bölgesinde işlevinizi kaybedersiniz. İnme, pek çok farklı belirti gösterebilir. Öncü belirti ya da geçici atak olarak tanımlanan bu semptomların varlığında mutlaka hastaneye başvurulmalıdır. Sıklıkla görülen felç belirtileri şu şekilde sıralanabilir:
- Vücudun tek tarafında ani gelişen güç kaybı.
- Tek tarafta, ani gelişen görme problemleri.
- Anlamsız kelimeler çıkarma.
- Dilin peltekleşmesi, hiç konuşamama.
- Yüz, kol ve / veya bacakta uyuşukluk.
- Sersemlik.
- Algı bozukluğu.
- Baş dönmesi.
- Denge kaybı.
- Ani ve çok şiddetli baş ağrısı.
- Koordinasyon bozukluğu.
- Açıklanamayan düşme.
- Yutkunma güçlüğü.
- Kafa karışıklığı.
Felç Türleri Nelerdir?
İnme (felç), hemorajik ve iskemik olmak üzere iki farklı gruba ayrılır. Tüm felç vakalarının %80’ini oluşturan iskemik inme, damar içinde plak ve yağ birikimlerinin sonucunda oluşan pıhtıdan kaynaklanır. Farklı bir deyişle beyne olan kan akışının kesilmesine neden olan pıhtıdır. Felç vakalarının %20’sini oluşturan hemorajik inme ise beyindeki kan damarlarından, beyne kan sızmasıyla oluşur. İskemik felç de kendi içinde trombotik ve embolik olmak üzere ikiye ayrılır. Trombotik felç, ana arterlerin birinde var olan kan pıhtısının, beyne olan kan akımını sekteye uğratmasıyla oluşur. Embolik felçte ise pıhtı, vücudun farklı bir yerinde oluşur ve dolaşım sistemi içinde hareket ederken, beyinde takıldığında meydana gelir.
Tüm bunların haricinde, kan akımının geçici olarak kesilmesiyle gerçekleşen transient iskemik atak (TİA) da bulunur. TİA, çoğunlukla daha şiddetli bir inmenin öncüsü niteliğindedir. TİA belirtileri de inme semptomlarıyla aynı niteliktedir. Ancak bu belirtiler kısa süre içinde kendiliğinden kaybolur. Fakat bu durum, beyne giden kan akımında bir problem olduğunu gösterdiğinden kesinlikle göz ardı edilmemesi gerekir.
Doktorlar felci birçok farklı şekilde sınıflandırabilir:
Felcin Yeri
Lokalize felç: Yüzünüz veya eliniz gibi vücudunuzun yalnızca bir bölümünü etkiler.
Genelleştirilmiş felç: Birden fazla vücut parçasını etkileyen bir grup durumdur. Türler şunları içerir:
- Sadece bir kolu veya bacağı etkileyen monopleji.
- Vücudunuzun aynı tarafındaki bir kolu ve bir bacağı etkileyen hemipleji.
- Her iki bacağınızı da etkileyen parapleji.
- Kuadripleji veya tetrapleji, her iki kolunuzu ve her iki bacağınızı da etkiler.
Felcin Ciddiyeti
Kısmi felciniz varsa, etkilenen vücut bölgelerindeki kaslar üzerinde bir miktar kontrole sahip olacaksınız. Tam felçiniz varsa, etkilenen bölgelerdeki kaslar üzerinde hiçbir kontrolünüz olmayacaktır.
Felcin Süresi
Felçiniz geçici olabilir. Örneğin, Bell felci, yüzünüzde geçici felce neden olabilen bir durumdur. Darbeler ayrıca vücudunuzun bir tarafını geçici olarak felç edebilir. Zaman ve tedavi ile duygu ve koordinasyonunuzun bir kısmını veya tamamını yeniden kazanabilirsiniz.
Diğer durumlarda felçiniz kalıcı olabilir.
Sarkık Felç Veya Spastik Felç
Sarkık felç, kaslarınızın küçülmesine ve gevşek olmasına neden olur. Kas zayıflığına neden olur. Spastik felç, sıkı ve sert kasları içerir. Kaslarınızın kontrolsüz bir şekilde seğirmesine veya spazm olmasına neden olabilir.
Felce Ne Sebep Olur?
Bazı insanlar felçli doğar. Bazıları ise bir kaza veya tıbbi bir sağlık sorunu nedeniyle felç geçirir.
Christopher ve Dana Reeve Vakfı’na göre inme, Amerika Birleşik Devletleri’nde felçlerin önde gelen nedenidir. Vakaların yaklaşık %30’undan sorumludur. Omurilik yaralanması, vakaların tahmini %23’ünü oluşturur. Multipl skleroz, vakaların tahmini %17’sine neden olur.
Diğer felç nedenleri arasında şunlar bulunur:
- Beyin felci.
- Polio sonrası sendrom.
- Travmatik beyin hasarı.
- Nörofibromatozis. (Tümörlerin, sinir dokusunda oluşmasına neden olan genetik bir hastalıktır.)
- Doğum kusurları.
Felç Nasıl Teşhis Edilir?
Felç teşhisi genellikle kolaydır, özellikle de kas fonksiyon kaybınız bariz olduğunda. Felçlerin tanımlanmasının daha zor olduğu iç vücut kısımları için doktorunuz, X-ışınları, CT taramaları, MRI taramaları veya diğer görüntüleme çalışmalarını kullanabilir.
Omurilik yaralanması yaşarsanız, doktorunuz durumunuzu değerlendirmek için miyelografiyi kullanabilir. Bu prosedürde, omuriliğinizdeki sinirlere özel bir boya yerleştireceklerdir. Bu, sinirlerinizi röntgende daha net görmelerine yardımcı olacaktır. Ayrıca bir elektromiyografi de yapabilirler. Bu prosedürde, kaslarınızdaki elektriksel aktiviteyi ölçmek için sensörler kullanacaklar.
Felç Nasıl Tedavi Edilir?
Bir tedavi planı, felcin altında yatan nedene ve yaşanan semptomlara bağlı olacaktır. Örneğin, doktorunuz şunları önerebilir:
- Ameliyat veya olası amputasyon.
- Fizik Tedavi.
- İş terapisi.
- Tekerlekli sandalyeler, diş telleri, mobil scooterlar veya diğer cihazlar gibi hareketlilik yardımcıları.
- Spastik felçiniz varsa, Botoks veya kas gevşetici gibi ilaçlar.
Çoğu durumda felç tedavi edilemez. Ancak bir sağlık ekibi, semptomları yönetmeye yardımcı olmak için çeşitli tedaviler, araçlar ve stratejiler önerebilir.
Felç İçin Genel Bakış
Felçli birçok insan, vücutlarının etkilenen bölgelerinde hiçbir zaman hareket kabiliyetine veya hissine kavuşmaz. Ancak bir kişinin felci tedavi edilemez olsa bile, sağlık ekibi, yaşam kalitesini iyileştirmeye yardımcı olacak yardımcı teknolojiler, terapötik müdahaleler veya başka stratejiler önerebilir.
Örneğin, özel destekler ve elektronik hareketlilik cihazları bağımsız harekete izin verebilir. Mesleki terapistler ve diğer profesyoneller, bir hastanın yeteneklerine ve ihtiyaçlarına uyacak şekilde aşağıdakileri değiştirmeye yardımcı olabilir:
- Giysiler.
- Ev.
- Araba.
- İş yeri.
Bir doktor ayrıca olası komplikasyonları yönetmeye yardımcı olmak için yaşam tarzı değişiklikleri, ilaçlar, ameliyat veya diğer tedavileri önerebilir.
Felç için tedavi arıyorsanız, özel teşhisiniz, tedavi planınız ve uzun vadeli görünümünüz hakkında daha fazla bilgi için doktorunuza danışın.